Tại Hội thảo "Hạnh phúc trong Giáo dục 2024", tổ chức tại Trường TH School, Teacher Tom, một chuyên gia giáo dục trẻ em người Mỹ đã có bài thuyết trình với chủ đề "Giao tiếp với trẻ em để khơi dậy tư duy". Trong đó, thầy chia sẻ rằng 80% những gì người lớn nói với trẻ em là các câu ra lệnh. Thói quen này không chỉ hạn chế sự độc lập của trẻ mà còn cản trở khả năng suy nghĩ phản biện và ra quyết định của trẻ.
Hãy tưởng tượng một đứa trẻ đứng trên cầu trượt, không chắc liệu có nên trượt xuống hay không. Thay vì khuyến khích trẻ bằng những thông tin như, "Trượt cầu trượt thật thú vị đấy! Nếu con sẵn sàng, mẹ sẽ đứng đây để nhìn con", một phụ huynh có thể vô tình đưa ra một lệnh: "Xuống cầu trượt đi, đừng sợ." Mặc dù có ý định khích lệ, nhưng lệnh này lại vô tình gây áp lực cho trẻ, khiến trẻ chỉ có hai lựa chọn: tuân theo hoặc không.
Dùng câu lệnh liên tục sẽ khiến trẻ có xu hướng phản kháng vì trẻ ít có không gian để suy nghĩ hoặc tự ra quyết định. Teacher Tom đã chỉ ra, con người có bản năng chống lại sự chỉ đạo – giống như một chú chó kéo lại khi bị xích hay như một em bé đẩy bạn ra khi bị chạm vào. Khi trẻ phản kháng các lệnh, thường chúng ta coi đó là hành vi không vâng lời hay cứng đầu. Tuy nhiên, phản ứng của trẻ có thể là một phản ứng tự nhiên khi cảm thấy bị kiểm soát thay vì được trao quyền.
Thay vì ra lệnh, chúng ta có thể thay thế bằng những lời mời, cung cấp thông tin, hoặc cuộc đối thoại mang tính tò mò để khuyến khích sự độc lập và tư duy phản biện. Thay vì nói "Ngồi xuống", bạn hãy thử hỏi "Con muốn ngồi ở đâu?" Chỉ với một sự thay đổi nhỏ như vậy cũng tạo ra không gian cho sự hợp tác, tin tưởng và những trải nghiệm học tập ý nghĩa.
Những Gợi Ý Khi Nói Chuyện Với Trẻ Em:
- Đưa ra Lựa Chọn: Trao quyền cho trẻ bằng cách đưa ra sự lựa chọn. Thay vì nói, "Dọn đồ chơi đi", bạn hãy thử hỏi, "Con muốn bắt đầu dọn đồ chơi xếp hình hay đồ chơi nhà bếp?" Lựa chọn giúp trẻ cảm thấy có quyền kiểm soát và dạy chúng kỹ năng ra quyết định.
- Sử Dụng Quan Sát: Mô tả những gì bạn thấy thay vì ra lệnh. Ví dụ, thay vì nói "Ăn rau đi", bạn có thể nói, "Mẹ thấy trên đĩa của con có súp lơ và cà rốt, rất nhiều vitamin giúp con khỏe mạnh đấy."
- Hỏi Câu Hỏi Mở: Khuyến khích tư duy phản biện bằng các câu hỏi như "Con nghĩ sẽ xảy ra chuyện gì nếu chúng ta không cất bút vào hộp?" hoặc "Chúng ta có thể giải quyết vấn đề này như thế nào cùng nhau?" Các câu hỏi mở mời gọi trẻ thể hiện bản thân và khám phá các giải pháp.
- Công Nhận Cảm Xúc: Thừa nhận cảm xúc của trẻ trước khi hướng dẫn. Ví dụ, "Mẹ thấy con đang buồn. Chia sẻ đồ chơi đôi khi rất khó. Con nghĩ chúng ta có thể làm gì?" Điều này giúp xây dựng trí tuệ cảm xúc và sự tin tưởng.
- Mô Phỏng Sự Tò Mò: Chia sẻ quá trình suy nghĩ của bạn để hướng dẫn giải quyết vấn đề. Ví dụ, "Mẹ đang nghĩ xem làm thế nào để chồng những viên gạch này cao hơn mà không bị đổ. Con nghĩ sao?" Cách tiếp cận này khuyến khích sự khám phá và học hỏi.
- Tập Trung Vào Hợp Tác: Đặt yêu cầu như một công việc hợp tác. Thay vì nói "Dọn dẹp phòng này đi", thử nói "Chúng ta cùng dọn dẹp nhanh nào." Hợp tác giúp tạo ra tinh thần trách nhiệm chung.
Bạn hãy thử thay đổi từ những câu ra lệnh
sang những câu mời trẻ cùng làm việc,
hoặc những câu hỏi kèm theo sự thấu hiểu để trẻ biết bạn đang hiểu cảm nhận của trẻ.
Khi áp dụng những cách này vào giao tiếp hàng ngày với trẻ, chúng ta không chỉ giảm bớt sự phản kháng mà còn nuôi dưỡng khả năng tư duy độc lập, xây dựng tự tin và củng cố kỹ năng giải quyết vấn đề của trẻ.
Nguồn tham khảo: Gentle Parenting Tips: 26 Things to Say to Kids Instead of 'Stop', 'Don't' and Other Commands - Sacraparental